De Naald

In september 1944 vond Operatie Market Garden plaats, een geallieerd offensief gericht tegen de Duitse bezetters. Aan de operatie werd deelgenomen door Amerikaanse, Britse en Poolse soldaten. Bij Oosterbeek mengde de 1ste Britse Airborne Divisie zich in de strijd, met als opdracht de Rijnbrug in Arnhem te veroveren. Bij de Slag om de Rijnbrug kwamen de Britten door tegenaanvallen van de Duitsers in de knel en zij moesten zich na ruim een week terugtrekken naar Oosterbeek. Urquhart vestigde zijn divisiehoofdkwartier in het Hotel Hartenstein (in 1978 werd hier het Airborne Museum ondergebracht). In april 1945 kon Arnhem alsnog worden bevrijd.

In het voorjaar van 1945 werd het Airborne-comité gevormd met als doel een gedenkteken op te richten, het benodigde geld werd bijeengebracht door de inwoners van Oosterbeek.^[2] In samenwerking met architect H.W. Wesselink ontwierp de beeldhouwer Jac Maris een gedenkzuil met natuurstenen elementen, dat zou worden geplaatst tegenover Hartenstein. Het beeldhouwwerk werd vervaardigd door Maris en zijn leerlingen Els Tervoort en George van der Wagt.^[3] De eerste steen werd op 25 september 1945 gelegd door majoor R.E. Urquhart, commandant van de 1ste Airborne Divisie. De Centrale Commissie voor oorlogs- of vredesgedenktekens maakte bezwaar tegen de door Maris beoogde bekroning. Hij wilde daar de figuren plaatsen van twee Polen en twee Britten, als wachters, en drie burgers, de commissie zag liever het Airborne-embleem boven op de gedenkzuil.^[4] Het monument kreeg een tijdelijke bekroning met vier spuiters, zodat het op 17 september 1946 kon worden onthuld door majoor Urquhart in aanwezigheid van onder anderen koningin Wilhelmina, jhr. Quarles van Ufford, commissaris der koningin van Gelderland, en J.J. Talsma, burgemeester van Renkum.^[5] In 1947 werd alsnog toestemming verleend voor een 5 meter hoge bekroning. Maris maakte hiervoor een beeldengroep van een figuur met vredesduif, te midden van burgers en soldaten.^[6] Op 16 september 1947 vond de eerste herdenkingsplechtigheid bij het voltooide monument plaats.